بر طبق تقسیمبندی که احمد اشرف انجام داد شهر نشینی در دوران باستان از سه مرحله پیوسته گذر کرده است: یکم دوره پیدایش شهرها و رشد آرام شهرنشینی در شاهنشاهیهای ماد و هخامنشی ، دوم: دوره ی تجربه ی بزرگ تاریخی و بنیانگذاری شهر های خود فرمان، به سبک شهرهای یونانی به دست فرمانروایان سلوکی و رشد شتابان شهرنشینی در عصر سلوکیان و پارتیان؛ سوم: دوره در آمدن شهرهای یونانی وار به زیر فرمان دولت مرکزی در دوره ساسانی (اشرف، 1357: 7).
در دوران نخست دولت ماد که از اقوام آریایی متشکل شده بود ، اولین دولتی بود که گذر تاریخی خود را از مرحله جوامع ساده ی روستائی ایلی به جامعه شهری به انجام رسانید ، سازمان فضائی به نام هگمتانه در فلات ایران بود. شهر قدرت » و تبلور چنین گذری ایجاد اولین فضاهای شهری ماد از قصر حکومتی (محصور به دیوارهای سنگین) ، تاسیسات نظامی اداری و انبارهای ذخیره (با دیوارهای محصور) ، محلات اشراف و تاسیسات فرهنگی مربوط به اشراف و نجبا و بالاخره محل ست عامه تشکیل می شد. شهر های این دوره دارای حصار ، خندق ، دیوار و متأثر از شهر های آشوریان بودند. نمونه ی آن دهکده سیلک (کاشان) است که تبدیل به شهر مستحکم گردید (شیعه، 1378: 185).
در این دوران نظام اقتصادی براساس کوچ نشینی و دامداری بود و توانایی و بنیان اقتصادی کشور ضعیف بود و نمی توانست بازرگانی و صنایع دستی را تا حدی رونق بخشد که منجر به احداث شهرهای نوین شود از طرف دیگر قدرت نظامی ماد به گونه ای نبود که پهنه ی وسیعی را در بر بگیرد و راهها را امن سازد تا مبادلات اقتصادی بین شهرهای کهن و سرزمین های مجاور را ممکن سازد (سلطان زاده، 1365:11 ).به همین علت شهرنشینی در آن دوران رونق چندانی نداشت، شاهان تمایل چندانی به ایجاد شهرهای تازه نداشتند و شهرهای ایجاد شده هم از نظر اقتصادی کم اهمیت بودند و بیشتر مراکز اداری بودند (اشرف، 1357: 7).
از لحاظ ساختار اجتماعی مردم این دوره به چهار گروه: ارتشیاران (نظامیان)، دبیران، مغان و موبدان، و بالاخره دامداران و کشاورزان و پیشهوران (در مراحل اولیه تکوین) تقسیم میشدند (دیاوف، 1336: 134). پس از به قدرت رسیدن هخامنشی با تصرف سرزمینهای پهناور آنها به تشکیل اولین امپراطوری قدرتمند آن روزگاران در شرق نزدیک دست زدند (طبق مدارک تاریخی ایالات ایران در آن دوران خصوصاً دوره داریوش بین 20 تا 28 واحد بوده است (دیاوف، 1336).
درباره این سایت